Đâu đó quanh bạn luôn có những người thức đến 1-2 giờ sáng để chơi game, xem phim hay giết thời gian vào mạng xã hội. Nhưng rất có thể họ đang mang trong mình một nhiệm vụ cao cả hơn bạn nghĩ. Giả sử Trái Đất bị tấn công trong khi bạn đã ngủ say, những người thức đêm sẽ là người đầu tiên cảnh báo và gọi những người xung quanh thức dậy. Nghe thì hài hước, nhưng đó chính là một kịch bản khả dĩ theo giả thuyết Sentinel của các nhà khoa học. Giả thuyết Sentinel nói rằng trong một quần thể người, vào bất cứ thời điểm nào trong ngày, chúng ta luôn tìm được ít nhất một thành viên tỉnh táo, để canh gác cho các thành viên còn lại khỏi mối nguy hiểm đến từ bên ngoài. Giả thuyết này đã được xác nhận trong một nghiên cứu cộng đồng người còn săn bắn hái lượm ở Tanzania. Bởi gen di truyền quyết định một phần việc bạn thuộc tuýp người dậy sớm hay thức khuya, những con cú đêm thời hiện đại có thể là hậu duệ của những người gác đêm trong quần thể tổ tiên. Trong quá khứ, sự tỉnh táo của họ có vai trò quan trọng, giúp tất cả những người khác ngủ ngon mà không sợ bị dã thú tấn công bất ngờ. Bởi vậy, hãy biết ơn anh bạn cùng phòng kí túc của bạn nếu 1-2 giờ sáng anh ấy vẫn còn ngồi chơi game. Rất có thể vì thế mà não bộ bạn sẽ cảm thấy an toàn và ngủ ngon hơn. Một khi có trộm hay động đất, nhất định anh ấy sẽ gọi bạn dậy.
Biết một người đang thức đêm bên mình giúp bạn ngủ ngon hơn
Những tổ tiên gác đêm Mặc dù xã hội hiện đại yêu cầu tất cả chúng ta phải có mặt ở trường lớp, cơ quan, xí nghiệp trước 8 giờ sáng, một số nhà khoa học tin rằng đó là một quy luật phản tự nhiên. Theo đó, tiến hóa dường như vẫn giữ cho một quần thể con người có xu hướng thức đêm và dậy muộn. Hơn nữa, Mẹ Tự Nhiên có lí do để làm điều đó. Với mong muốn trả lời câu hỏi, các nhà khoa học tiến hóa đã tìm đến cộng đồng người Hadza ở Tanzania, một cộng đồng vẫn đang sống nhờ hoạt động săn bắt hái lượm. Họ nghiên cứu hoạt động ban đêm của người Hadza, và phát hiện ra rằng nhịp ngủ trong quần thể này rất cá nhân hóa. Điều đó có nghĩa là giờ ngủ và thức dậy của người Hadza rất khác nhau. Các nhà khoa học theo dõi họ trong 20 ngày đêm, tại bất kỳ một thời điểm nào trong ngày, luôn có một người Hadza trong quần thể rất tỉnh táo. “Trong khoảng 200 giờ của toàn bộ nghiên cứu, chỉ có đúng 18 phút tất cả mọi người Hadza đều ngủ“, tiến sĩ David Samson đến từ trường Đại học Toronto cho biết. “Trung bình có 8 người trưởng thành thức tại bất kỳ thời điểm nào của đêm, tương đương với 40% dân số của họ”. Những phát hiện này ủng hộ giả thuyết Sentinel, một giả thuyết về giấc ngủ của con người lần đầu tiên được đề xuất từ thập niên 1960, nói rằng trong một quần thể người bất kỳ luôn phải có ít nhất một số thành viên phải tỉnh táo trong thời gian những người khác ngủ, để theo dõi các mối đe dọa từ bên ngoài. Biết rằng một thành viên khác trong nhóm đang thức giấc cho phép những thành viên còn lại ngủ sâu hơn, cải thiện chức năng não bộ và một loạt các kết quả sức khỏe khác — chắc chắn đó là một lợi thế về mặt tiến hóa. Nói cách khác, khả năng thức đêm có thể có một chức năng cụ thể và quan trọng đối với tổ tiên của chúng ta. Và khả năng đó vẫn được di truyền tới hiện tại, mặc cho ông chủ của bạn muốn bạn có mặt ở cơ quan trước 8 giờ sáng.
Tại bất kỳ một thời điểm nào trong ngày, luôn có một người Hadza trong cộng đồng của họ rất tỉnh táo
Năm 2016, một nghiên cứu trên gần 90.000 người đã chỉ ra chuyện bạn gậy sớm hay thức khuya phụ thuộc vào do gen di truyền của tổ tiên bạn. Nghiên cứu này được thực hiện bởi các nhà khoa học tại 23andMe, một công ty gen cung cấp các bộ dụng cụ tự xét nghiệm DNA giá rẻ. Nhưng các nhà nghiên cứu cũng nói rằng gen chỉ là một phần nhỏ, trong vô vàn số các yếu tố khác quyết định mô hình giấc ngủ của bạn. “90% những gì góp phần khiến bạn thuộc vào tuýp người dậy sớm hay cú đêm là những thứ khác, không phải sự khác biệt về di truyền giữa chúng ta”, David Hinds, nhà khoa học của 23andMe nói. Tuổi tác và giới tính cũng đóng một vai trò. Trong số gần 90.000 người tham gia khảo sát, những người lớn tuổi và phụ nữ được xác định là kiểu người dậy sớm hơn so với những người trẻ tuổi và nam giới. Điều này cũng được xác nhận trong quần thể người Hadza. “Khi bạn còn trẻ, bạn có nhiều xu hướng trở thành cú đêm hơn, vì vậy bạn có khuynh hướng hoạt động cao điểm vào thời gian muộn trong ngày hơn là dậy sớm”, tiến sĩ Samson anh giải thích. “Khi bạn lớn tuổi, bạn sẽ dậy sớm hơn”. Thật khó để biết liệu mô hình giấc ngủ của chúng ta có được ấn định trước hay không, bởi có quá nhiều yếu tố đóng vai trò ở đây – di truyền học, sinh học, môi trường, lối sống, thậm chí sức khỏe tâm thần của chúng ta. Cristoph Randler, một nhà nghiên cứu về đồng hồ sinh học, thì tin rằng chuyện bạn dậy sớm hay thức khuya đã được ấn định trước khoảng 30- 50%. “Một số người thực sự linh hoạt và có thể thay đổi thời gian ngủ của họ, trong khi những người khác dường như không thể làm điều này“, Randler nói. Nói cách khác, để rèn được thói quen dậy sớm bắt nhịp với thể giới hiện đại không phải là không thể với những người có bản năng cú đêm, nhưng nó là khó khăn hơn đối với họ.
Gen di truyền quyết định một phần bạn là người dậy sớm hay cú đêm
Làm sao nếu bạn muốn dậy sớm? Nhưng cũng giống như việc sở hữu một gen di truyền của người dậy sớm không có nghĩa bạn sẽ trở thành một người dậy sớm, giả thuyết Sentinel – ngay cả khi có nhiều bằng chứng tiếp tục chứng minh nó là đúng – không khiến bạn bất lực hoàn toàn trong việc thay đổi thói quen ngủ của mình. Nếu bạn muốn từ bỏ nhiệm vụ gác đêm trong một xã hội hiện đại và an toàn hơn ngày nay, điều bạn cần là một động lực và khoa học sẽ giúp bạn. Mặc dù các nhà khoa học không thống nhất khi nói đến các mô hình giấc ngủ, tất cả họ đều đồng tình rằng ánh sáng mặt trời là một trong những tín hiệu quan trọng nhất giúp giữ cho chiếc đồng hồ sinh học trong cơ thể chạy đúng nhịp. “Thứ ảnh hưởng mạnh nhất đến hệ thống sinh học của chúng ta là ánh sáng. Một người cú đêm muốn trở thành một người dậy sớm sẽ cần tiếp xúc với ánh sáng ít hơn vào ban đêm, và có nhiều ánh sáng hơn vào ban ngày”, Jeffrey Ellenbogen, một bác sĩ và nhà nghiên cứu về sinh lý thần kinh của giấc ngủ tại Đại học Johns Hopkins nói. Lời khuyên của Ellenbogen bao gồm tránh tiếp xúc với ánh sáng từ đồ điện tử, nếu bạn đang cố gắng ngủ sớm, hãy tắt điện thoại, máy tính bảng và máy tính xách tay của bạn. Và mặc dù mọi người thường nghĩ điều này không tốt, nhưng bạn có thể với lấy điện thoại và dùng nó ngay khi thức dậy, đặc biệt nếu bạn đang cố tỉnh táo trước khi mặt trời mọc. Nhịp sinh học cũng phản ứng với các tín hiệu khác, có nghĩa là bạn có thể tạo ra các tín hiệu chỉ nhằm mục đích “hack” chu kỳ giấc ngủ của bạn. “Một số thủ tục thường được sử dụng trước giấc ngủ với trẻ sơ sinh và trẻ em là vào phòng tắm, đánh răng và nghe kể chuyện cổ tích. Về cơ bản đó là một loạt tín hiệu giúp cơ thể chuyển sang chế độ ngủ”, Charles Hattman, một chuyên viên tâm lý trị liệu cho biết Đối với người trưởng thành, sẽ là kì quặc khi bảo ai đó hát ru hay đọc một câu chuyện cổ tích cho bạn ngủ sớm, nhưng vẫn có cách để bạn đạt được hiệu quả tương tự, ví dụ như hãy giữ thói quen pha trà hoặc mở lọ tinh dầu trong phòng trước giấc ngủ.
Bạn có thể tập để trở thành một người dậy sớm
Cuối cùng, giống như bất kỳ sự thay đổi thói quen nào, duy trì chúng một cách nhất quán là chìa khóa quan trọng nhất: “Thực hiện các thay đổi một cách chậm rãi, dần dần qua nhiều ngày hoặc vài tuần, và sau đó gắn bó với chúng để có hiệu quả tối đa. Điều này yêu cầu bạn có tính kỷ luật cao, nhưng nó là có thể thực hiện được”, Ellenbogen nói. Trong khi một số nghiên cứu đã gợi ý rằng những người dậy sớm có sức khỏe tốt hơn, vẫn chưa rõ liệu dậy sớm là nguyên nhân của việc họ có sức khỏe tốt hơn hay là ngược lại, những người có sức khỏe tốt hơn thường dậy sớm. Vì vậy, nếu bạn đã cố hết sức mình nhưng vẫn không thể làm quen với thói quen dậy sớm, có lẽ điều đó cũng không quan trọng lắm. Chắc chắn dậy sớm cũng không đáng bằng việc bạn bị mất ngủ và không ngủ đủ giấc trong ngày. Vậy nên, nếu thức khuya và dậy muộn mà bạn vẫn khỏe mạnh, hãy tiếp tục nhiệm vụ canh gác cao cả của bạn. Tham khảo Tonic, BBC